«Περί πλουτισμού Θεολογίας και περί καυχωμένων η συμπλεγματικών;» Λόγος επί τη Κυριακή προ της Χριστού Γεννήσεως

Υπό Πανοσιολ. Μ. Αρχιδιακόνου του Οικουμενικού Πατριαρχείου κ. Μαξίμου

Παναγιώτατε Δέσποτα, Λαέ του Θεού,

«Διο Σοι  προσφέρομεν και ημείς υπέρ την χρηματικήν φορολογίαν Ορθοδόξου πλουτισμόν Θεολογίας»

Ο  υμνωδός της εορτής των Χριστουγέννων ομιλεί περί του πλουτισμού της Θεολογίας. Ημείς οι Ορθόδοξοι δοξολογούμεν τον Κύριον δια τον πλουτισμόν της Ορθοδόξου Θεολογίας, προελθόντα εκ της ενσαρκώσεως του Θεού Λόγου. Και ούτω δυνάμεθα να καυχώμεθα δια τον πλουτισμόν της Θεολογίας των Πατέρων της Εκκλησίας, της Θεολογίας των εικόνων, της τέχνης, της εν γένει παραδόσεως της Εκκλησίας και του ενδόξου βυζαντινού πολιτισμού, ο οποίος επηρέασε την ζωήν των Ορθοδόξων έως και την περίοδον των Κάτω Χρόνων. Και δικαίως καυχώμεθα δια τα υψηλά μέτρα του βυζαντινού πολιτισμού. Η σύγχρονος ιστοριογραφία έδωκε την πρέπουσαν αξίαν εις τον πάλαι ποτε παρεξηγημένον πολιτισμόν του Βυζαντίου. 

Η καύχησις όμως αύτη δύναται να οδηγήση την Ορθόδοξον Θεολογίαν εις ένα αυτάρεσκον εγκλεισμόν. Η καύχησις αύτη δυναται να μετατραπή εις ένα κρυφόν η φανερόν εγωϊσμόν, διότι ευκόλως δύναταί τις καυχώμενος να μετατραπή εις συμπλεγματικόν εγωϊστήν. Εις τους καυχωμένους δύναται να συμπεριληφθούν και οι νοσταλγοί και ερασταί ιδεολογικών σχημάτων και καταφυγίων, ως το σχήμα εκείνο το οποίον αντιπαραθέτει την ρωμέϊκην παράδοσιν προς την φραγκικήν τοιαύτην. 

Και το ερώτημα τίθεται: Διατί προσκολλόμεθα εις το παρελθόν; Θα ηδύνατό τις να απαντήση ότι η Ορθοδοξία είναι παραδοσιακή πίστις τεθεμελιωμένη επί της Αγίας Γραφής, των Πατέρων και της εν γένει αρχαίας διδασκαλίας των επτά Οικουμενικών Συνόδων. Ουδείς αντιλέγει περί τούτου. Άνευ της Γραφής, της εκκλησιαστικής παραδόσεως και των Πατέρων η Ορθοδοξία δεν δύναται να υφίσταται ούτε εις το παρόν ούτε και εις το μέλλον. Μία όμως κατά γράμμα προσκόλλησις «αποκτείνει» το πνεύμα και την ουσίαν της Ορθοδόξου πίστεως.

 Οι Πατέρες της Εκκλησίας εθεολόγησαν εν Αγίω Πνεύματι, επί τη βάσει της διδασκαλίας της Αγίας Γραφής, άνευ όμως προσκολλήσεως εις το γράμμα αυτής. Πως είναι λοιπόν δυνατόν ημείς οι κληρονόμοι της πατερικής διδασκαλίας να μην ακολουθήσωμεν την δοθείσαν υπ’αυτών ερμηνευτικήν αρχήν του πνεύματος;

Ούτως, οι Πατέρες δια του δημιουργικού διαλόγου μετά του ελληνικού πολιτισμού εδημιούργησαν τον λεγόμενον εμπολιτισμόν (inculturation) της Θεολογίας της Εκκλησίας και κατέστησαν ταύτην συναφή-σχετικήν προς τον τότε πολιτιστικόν περίγυρον. Οι Πατέρες της Εκκλησίας εκχριστιάνισαν  τον ελληνικόν πολιτισμόν και τοιουτρόπως εδημιούργησαν μίαν έξοχον θεολογικήν σύνθεσιν. Επρόδωσαν οι Πατέρες το δόγμα και το ήθος της Εκκλησίας; Άπαγε της βλασφημίας!

Η συναφειακή θεολογία των Πατέρων είναι πλουτισμός Θεολογίας εν Αγίω Πνεύματι. Οι οξυδερκείς ούτοι Άγιοι άνδρες της Εκκλησίας εγνώριζον ως άριστα τα φιλοσοφικά ρεύματα  της εποχής και διελέγοντο προς αυτά. Μετεμόρφωσαν φιλοσοφικούς όρους, ως επί παραδείγματι τον όρον «πρόσωπον», δια να ερμη- νεύσουν το δόγμα της Αγίας Τριάδος.

 Και το ερώτημα πάλιν τίθεται ενώπιον ημών: Προς τι η τυφλή και άνευ όρων και προϋποθέσεων προσκόλλησις εις το παρελθόν;

Φοβούμεθα ενώπιον μιας νέας υπαρχούσης απειλής, η οποία ακούει εις το όνομα παγκοσμιοποίησις-μεταμοντέρνος πολιτισμός; Η μεν παγκοσμιοποίησις δημιουργεί την εντύπωσιν ότι ισοπεδώνει την ιδιοπροσωπίαν και τα χαρακτηριστικά λαών, ανθρώπων, πολιτισμών και θρησκειών, ο δε μεταμοντερνισμός αρνείται κατηγορηματικώς οιανδήτινα αυθεντίαν και αξίαν του παρελθόντος. Είναι τα κυρίαρχα πολιστικά μοντέλα του συγχρόνου τρόπου ζωής. 

Εάν είμεθα επόμενοι τοις Αγίοις Πατράσι δεν φοβούμεθα τον διάλογον με τα ως άνω πολιτιστικά μοντέλα. Η Αλήθεια ελευθερώνει εκ του φόβου του άλλου, του ετέρου και καλεί εις διάλογον. Όστις κατέχει την Αλήθειαν δεν φοβάται, δεν διακατέχεται υπό ψυχολογικών συμπλεγμάτων η εις την χειροτέραν περίπτωσιν υπό μίσους και κακίας («Γνώσεσθε την Αλήθειαν και η Αλήθεια ελευθερώση ημάς»). Ο Χριστός συνωμίλησε μετά της Σαμαρείτιδος! Μήπως ωρισμένοι εξ ημών διακατεχώμεθα υπό του συμπλέγματος της ανωτερότητος ως οι Ιουδαίοι της εποχής του Κυρίου; Το Οικουμενικόν Πατριαρχείον, υπό την εμπευσμένην ηγεσίαν της Υμετέρας Θειοτάτης Παναγιότητος, δεν φοβείται τον διάλογον διαλέγεται και συνεργάζεται μετά πάντων των ανθρώπων καλής θελήσεως δια την προαγωγήν της ειρήνης και την αντιμετώπισιν των προκλήσεων του συγχρόνου κόσμου. 

Η Ορθόδοξος Εκκλησία οφείλει και πρέπει να διαλέγεται με το εκάστοτε πολιτιστικόν περιβάλλον και εν προκειμένω με τας ανησυχίας και τας αναζητήσεις του μεταμοντέρνου πολιτισμού. Εις αντίθετον περίπτωσιν, αύτη θα καταστή μουσειακόν απολίθωμα και γκέττο.

Ευτυχώς ακούονται εις την Ορθόδοξον Εκκλησίαν φωναί, αι οποίαι αντιλαμβάνονται τα σημεία των καιρών και αντιδρούν υγιώς εις την απομόνωσιν και το κλείσιμον της Ορθοδοξίας. Το προσφάτως συγκληθέν εν Βόλω Συνέδριον επί του θέματος: «Νεωτερική Σύνθεση η Νεοπατερική Θεολογία» έθεσε την χείρα επί τον τύπον των ήλων και εδημιούργησεν, ως μη ώφελεν, αντιδράσεις ορθοδόξων, ιδεολογικώς  προσκεκολλημένων εις το παρελθόν, αρνουμένων κατ’ουσίαν  δημιουργικόν διάλογον με τον σύγχρονον πολιτισμόν και καθιστώντων ούτω την Ορθόδοξον Θεολογίαν γυμνήν διαλόγου και πτωχήν! 

Η θεολογική ημών παιδεία περιορίζεται, ως επί το πλείστον, εις μίαν ακαδημαϊκού χαρακτήρος ιστορικοκριτικήν μελέτην των Πατέρων η εις την χειροτέραν περίπτωσιν εις ηθικολογικού και συναισθηματικού περιεχομένου κηρύγματα. Η εκκλησιαστική ημών ζωή εξαντλείται ενίοτε εις παροχήν ψυχολογικής αναπαύσεως και «κατανυκτικών» Λειτουργιών, εις  πνευματικούς τύπου «γκουρού» καταστάσεις αι οποίαι δύνανται ευκόλως να ταυτίσουν την Εκκλησίαν με τα ανατολικά θρησκεύματα. Ο διακρινόμενος επί προφητική εγρηγόρσει Ελλογιμότατος καθηγητής κ. Χρήστος Γιανναράς εις το βιβλίον του «Ενάντια στη Θρησκεία», η επί το ακριβέστερον εναντίον της θρησκευούσης Εκκλησίας, κατέδειξεν εναργώς την έκπτωσιν της εκκλησιαστικής  ζωής εις θρησκευτικόν και ψυχολογικόν γεγονός.                    

Τό Άγιον Πνεύμα κατέλιπεν εις την Εκκλησίαν μεγάλας θεολογικάς και προφητικάς μορφάς, ως εκείνη του π. Γεωργίου Φλορόφσκη, ο οποίος πρώτος ωμίλησε περί της ανάγκης νεοπατερικής συνθέσεως και διαλόγου μετά της Δύσεως. Ο π. Γεώργιος υπήρξεν όντως οικουμενικός διδάσκαλος, επόμενος τοις Αγίοις Πατράσι! Και την ανάγκην ταύτην επισημαίνουν και σύγχρονοι μορφαί, ως ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Περγάμου κ. Ιωάννης, εις εκ των πιστών μαθητών του αειμνήστου π. Γεωργίου. 

                  
Παναγιώτατε Δέσποτα, Αδελφοί μου,

Η έλλειψις προφητικής συνειδήσεως και ερμηνείας ίσως αποτελεί πτώσιν χειροτέραν της  πτώσεως εις αμαρτωλά πάθη! Και δια τούτο θα κατακριθώμεν υπό του Κυρίου εν τη Δευτέρα Αυτού παρουσία  και θα αποδώσωμεν φρικτόν λόγον εις τον δικαιοκρίτην Κύριον! Ο Στήβεν Ράνσιμαν  εδήλωσεν ότι ο 21ος αιών θα είναι ο αιών της Ορθοδοξίας. Θα εκπληρώση η Ορθόδοξος Εκκλησία την προφητικήν της κλήσιν εις ένα μεταμοντέρνον πολιτισμόν; Το ερώτημα θέτει πάντας ημάς προ των ευθυνών ημών! 

Ας εξαγοράσωμεν τον καιρόν!

Καλά και ευλογημένα Χριστούγεννα!  

Πηγή: Αμην